PANALBANIAN

Lajmet shqip nga Finlanda

A munden ligjet e Fizikës ta përgënjeshtrojnë Zotin?

,

Ky artikull është pjesë e serisë “Pyetjet kryesore të Jetës”

 

Pyetje:

Unë ende besoja në Zot (tani jam ateist) kur dëgjova pyetjen vijuese në një seminar, të paraqitur për herë të parë nga Ajnshtajni, dhe u shtanga nga eleganca dhe thellësia e tij: ‘Nëse ekziston një Zot që krijoi të gjithë universin dhe të gjitha ligjet e tij të Fizikës, a i ndjek Zoti ligjet e veta? A mundet që Zoti të zëvendësojë ligjet e tij, të tilla si udhëtimi më i shpejtë se shpejtësia e dritës dhe kështu të jesh në gjendje të jesh në dy vende të ndryshme në të njëjtën kohë? ‘A mundet që përgjigjja të na ndihmojë të provojmë nëse Zoti ekziston apo jo, dhe besimi fetar kryqëzohet, me asnjë përgjigje të vërtetë? David Frost, 67 vjeç, Los Angeles.

Përgjige:

Isha në karantinë kur e mora këtë pyetje dhe u intrigova menjëherë. Nuk është çudi për kohën – ngjarjet tragjike, të tilla si pandemitë, shpesh na bëjnë të vëmë në dyshim ekzistencën e Zotit: nëse ekziston një Zot i mëshirshëm, pse po ndodh një katastrofë si kjo? Kështu që ideja që Zoti mund të “varet” nga ligjet e Fizikës – të cilat gjithashtu rregullojnë Kiminë dhe Biologjinë dhe kështu kufijtë e shkencës mjekësore – ishte një ide interesante për t’u eksploruar.

Nëse Zoti nuk do të ishte në gjendje të thyejë ligjet e Fizikës, ai pa dyshim nuk do të ishte aq i fuqishëm sa pritej të ishte një qenie Supreme. Por nëse ai mund, pse nuk kemi parë ndonjë provë të ligjeve të Fizikës që janë thyer ndonjëherë në univers?

Për të trajtuar pyetjen, le ta zbërthejmë pak. Së pari, a mund të udhëtojë Zoti më shpejt se drita? Le ta marrim thjesht pyetjen në vlerën nominale. Drita udhëton me një shpejtësi të përafërt prej 3 x 105 kilometra çdo sekondë, ose 186,000 milje në sekondë. Ne mësojmë në shkollë se asgjë nuk mund të udhëtojë më shpejt sesa shpejtësia e dritës – madje as USS Enterprise në Star Trek kur kristalet e tij të dilithiumit janë vendosur në maksimum.

Por a është e vërtetë? Disa vjet më parë, një grup fizikantësh pohuan se grimcat e quajtura tachyons udhëtonin mbi shpejtësinë e dritës. Për fat të mirë, ekzistenca e tyre si grimca reale konsiderohet shumë e pamundur. Nëse ato do të ekzistonin, ato do të kishin një masë imagjinare dhe pëlhura e hapësirës dhe e kohës do të shformohej – duke çuar në shkelje të shkakësisë (dhe ndoshta një dhimbje koke për Zotin).

Duket, deri më tani, se nuk është vërejtur asnjë objekt që mund të udhëtojë më shpejt se shpejtësia e dritës. Kjo në vetvete nuk thotë asgjë fare për Zotin. Ajo thjesht përforcon njohurinë që drita udhëton me të vërtetë shumë shpejt.

Gjërat bëhen pak më interesante kur merrni parasysh se sa larg ka udhëtuar drita që nga fillimi. Duke supozuar një Kozmologji Big Bang tradicionale dhe një shpejtësi drite prej 3 x 105 km / s, atëherë mund të llogarisim se drita ka udhëtuar afërsisht 1024 km në 13.8 miliardë vjet të ekzistencës së universit. Ose më saktë, ekzistenca e universit të vëzhgueshëm.

Universi po zgjerohet me një shpejtësi prej afërsisht 70 km / s për Mpc (1 Mpc = 1 Megaparsec ~ 30 milion km), kështu që vlerësimet aktuale sugjerojnë që distanca deri në skajin e universit është 46 miliardë vjet dritë. Ndërsa koha kalon, vëllimi i hapësirës rritet, dhe drita duhet të udhëtojë për më shumë kohë për të arritur tek ne.

Ka shumë më shumë gjithësi atje sesa mund të shohim, por objekti më i largët që kemi parë është Galaksia GN-z11, e vëzhguar nga Teleskopi Hapësinor Hubble. Kjo është afërsisht 1023 km ose 13.4 miliardë vite dritë larg, që do të thotë se janë dashur 13.4 miliardë vjet që drita nga Galaxy GN-z11 të arrijë tek ne. Por kur drita “lëshua”, GN-z11 ishte vetëm rreth 3 miliard vjet dritë larg nga Galaksia jonë, Rruga e Qumështit (Milky Way).

Ne nuk mund të vëzhgojmë ose shohim tërësinë e universit që është rritur që nga Shpërthimi i Madh (Big Bang), sepse ka kaluar kohë e pamjaftueshme që drita nga fraksionet e para të sekondës të arrijë tek ne. Disa argumente që ne nuk mund të jemi të sigurt nëse ligjet e Fizikës mund të prishen në rajone të tjera kozmike – ndoshta ato janë thjesht ligje lokale, Aksidentale. Dhe kjo na çon në diçka edhe më të madhe se universi.

Multivers

Shumë kozmologë besojnë se universi mund të jetë pjesë e një Kozmosi më të zgjeruar, një multivers, ku shumë universë të ndryshëm bashkëjetojnë, por nuk ndërveprojnë. Ideja e multiversit mbështetet nga teoria e inflacionit – ideja që universi u zgjerua jashtëzakonisht para se të ishte 10-32 sekonda i vjetër. Inflacioni është një teori e rëndësishme sepse mund të shpjegojë pse universi ka formën dhe strukturën që ne shohim rreth nesh.

Por nëse inflacioni mund të ndodhë një herë, pse jo shumë herë? Ne e dimë nga eksperimentet që luhatjet kuantike mund të krijojnë çifte grimcash që papritmas vijnë në ekzistencë, për të zhdukur momente më vonë. Dhe nëse luhatje të tilla mund të prodhojnë grimca, pse jo edhe atome të tëra ose universe? Është sugjeruar që, gjatë periudhës së inflacionit kaotik, jo gjithçka po ndodhte me të njëjtin ritëm – luhatjet kuantike në zgjerim mund të kishin prodhuar flluska që shpërthejnë për t’u bërë universe më vete.

Por, si përshtatet Zoti në një multivers? Një dhimbje koke për kozmologët ka qenë fakti, që universi ynë duket i rregulluar për të ekzistuar jeta. Grimcat themelore të krijuara në Shpërthimin e Madh (Big Bang) kishin vetitë e duhura për të mundësuar formimin e hidrogjenit dhe deuteriumit – substanca që prodhuan yjet e parë.

Ligjet fizike që rregullojnë reagimet bërthamore në këto yje prodhuan më pas substancat që përbëjnë jetën – karbonin, azotin dhe oksigjenin. Atëherë, si shpjegohet që të gjitha ligjet fizike dhe parametrat në univers kanë ndodhur që të kenë vlerat që lejuan yjet, planetët dhe në fund të fundit jetën të zhvillohen?

Disa argumentojnë se është thjesht një rastësi me fat. Të tjerët thonë se nuk duhet të habitemi kur shohim ligje fizike miqësore me jetën – pasi ata në fund të fundit na prodhuan, kështu që çfarë tjetër do të shihnim? Megjithatë, disa teistë argumentojnë se kjo tregon për ekzistencën e një Zoti që krijon kushtet e preferuara.

Por Zoti nuk është një shpjegim i vlefshëm shkencor. Në vend të kësaj, teoria e multiversit zgjidh Misterin sepse lejon universe të ndryshëm të kenë ligje të ndryshme fizike. Prandaj nuk është për t’u habitur që ne duhet të shohim veten në një nga pak universet që mund të mbështesin jetën. Sigurisht, nuk mund ta mohosh idenë se një Zot mund të ketë krijuar multiversin.

E gjithë kjo është shumë hipotetike dhe një nga kritikat më të mëdha të teorive të multiversit është se për shkak se duket se nuk ka pasur ndërveprime midis universit tonë dhe universeve të tjerë, atëherë nocioni i multivers nuk mund të testohet drejtpërdrejt.

Çuditshmëria kuantike
Tani le të shqyrtojmë nëse Zoti mund të jetë në më shumë se një vend në të njëjtën kohë. Pjesa më e madhe e shkencës dhe teknologjisë që ne përdorim në shkencën hapësinore bazohet në teorinë kundër-intuitive të botës së vogël të atomeve dhe grimcave të njohura si mekanika kuantike.

Teoria mundëson diçka të quajtur ndërthurje kuantike: grimca të lidhura në mënyrë të çuditshme. Nëse dy grimca janë të ndërthurura, ju automatikisht manipuloni edhe tjetrin, kur manipuloni njërin, edhe nëse ato janë shumë larg dhe nuk po ndërveprojnë me njëri-tjetrin. Ka përshkrime më të mira të ndërthurjes kuantike, sesa ajo që unë jap këtu – por kjo është mjaft e thjeshtë sa unë mund ta kuptoj.

Imagjinoni një grimcë që ndahet në dy nën-grimca, A dhe B. Karakteristikat e nën-grimcave duhet të shtohen në vetitë e grimcës origjinale – ky është parimi i ruajtjes. Për shembull, të gjitha grimcat kanë një veti kuantike të quajtur “rrotullim” – afërsisht, ato lëvizin sikur të ishin gjilpëra të vogla të busullës. Nëse grimca origjinale ka një “rrotullim” zero, njëra nga dy nën-grimcat duhet të ketë një rrotullim pozitiv dhe tjetri një rrotullim negativ, që do të thotë se secila prej A dhe B ka 50% mundësi të ketë një pozitiv ose një rrotullim negativ. (Sipas Mekanikës Kuantike, grimcat janë nga përkufizimi në një përzierje të gjendjeve të ndryshme derisa t’i matni ato në të vërtetë.)

Karakteristikat e A dhe B nuk janë të pavarura nga njëra-tjetra – ato janë të ndërthurura – edhe nëse ndodhen në dy laboratorë të ndryshëm apo në planete të ndryshme. Pra, nëse matni rrotullimin e A dhe e shihni se është pozitive. Imagjinoni që një shoqe të ketë matur rrotullimin e B në të njëjtën kohë kur ju keni matur A. Në mënyrë që parimi i ruajtjes të funksionojë, ajo duhet të gjejë që rrotullimi i B të jetë negativ.

Por – dhe këtu gjërat bëhen të errët – si nën-grimca A, B kishte një shans 50:50 të ishte pozitive, kështu që gjendja e saj e rrotullimit “u bë” negative në kohën kur gjendja e rrotullimit të A u mat si pozitive. Me fjalë të tjera, informacioni rreth gjendjes së rrotullimit u transferua midis dy nën-grimcave menjëherë. Transferimi i tillë i informacionit kuantik me sa duket ndodh më shpejt se shpejtësia e dritës. Duke qenë se vetë Ajnshtajni e përshkroi ndërthurjen kuantike si “veprim drithërues në distancë”. Mendoj se të gjithë neve mund të na falet që e gjejmë këtë një efekt mjaft të çuditshëm.

Pra, ka diçka më të shpejtë se shpejtësia e dritës: informacioni kuantik. Kjo nuk e provon ose e përgënjeshtron Zotin, por mund të na ndihmojë të mendojmë për Zotin në terma fizikë – mbase si një shi me grimca të ngatërruara, duke transferuar informacionin kuantik nga të gjitha anët, dhe kështu duke pushtuar shumë vende në të njëjtën kohë? Edhe shumë universë në të njëjtën kohë?

Unë kam këtë imazh të Zotit që mban pllaka me madhësi Galaxy duke i rrotulluar ndërsa luan me topa me madhësi planeti – duke hedhur informacione nga një univers në tjetrin, për të mbajtur gjithçka në lëvizje. Për fat të mirë, Zoti mund të bëjë shumë detyra – duke e mbajtur strukturën e hapësirës dhe kohës. E tëra që kërkohet është pak besim.

A i është afruar kësaj ese përgjigje pyetjeve të shtruara? Unë dyshoj se nuk i është i përgjigjur: nëse besoni në Zot (siç bëj unë), atëherë ideja që Zoti të lidhet nga ligjet e Fizikës është e pakuptimtë, sepse Zoti mund të bëjë gjithçka, madje edhe të udhëtojë më shpejt se drita. Nëse nuk besoni në Zot, atëherë pyetja është po aq e pakuptimtë, sepse nuk ka Zot dhe asgjë nuk mund të udhëtojë më shpejt se drita. Ndoshta pyetja është ka arsye të bëhet nga agnostikët, të cilët nuk e dinë nëse ekziston një Zot.

Kjo është vërtet pika ku shkenca dhe feja ndryshojnë. Shkenca kërkon provë, besimi fetar kërkon besim. Shkencëtarët nuk përpiqen të provojnë ose hedhin poshtë ekzistencën e Zotit, sepse ata e dinë se nuk ka kurrë një eksperiment që mund ta zbulojë Zotin. Dhe nëse besoni në Zot, nuk ka rëndësi se çfarë zbulojnë shkencëtarët rreth universit – çdo Kozmos mund të mendohet se është në përputhje me Zotin.

Pikëpamjet tona për Zotin, Fizikën ose ndonjë gjë tjetër në fund të fundit varen nga perspektiva. Por le të përfundojmë me një citim nga një burim vërtet autoritativ. Jo, nuk është Bibla. As nuk është një libër shkollor i Kozmologjisë. Është nga Reaper Man nga Terry Pratchett:

“Drita mendon se udhëton më shpejt se gjithçka, por është e gabuar. Pavarësisht se sa shpejt udhëton drita, ajo zbulon se errësira gjithmonë ka arritur atje së pari dhe po e pret. ”

Monica Grady

Professor of Planetary and Space Sciences, The Open University

About Post Author


Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *